گونه های مهاجم آبزی

  گونه های آبزی مضر و بیماریزا (پاتوژن) به موجودات و یا ارگانیزمهایی اطلاق می شود که در صورت ورود به دریا و آبهای شیرین ممکن است سلامت انسانی را به خطر انداخته، و به منابع زنده و‌ آبزی، زیستگاه های طبیعی، تنوع زیستی آسیب رسانده و در استفاده مشروع از دریا اخلال ایجاد نماید.

آب توازن کشتیها به طور گسترده عامل انتقال غیرعمدی ارگانیسمهای زنده در بین اکوسیستم های دریایی محسوب می شود. ورود گونه های تازه وارد به اکوسیستم های جدید در درجه اول ساختار شبکه غذایی محیط را به طور گسترده ای تغییر داده و موجب کاهش تنوع زیستی دریا می گردد. نتیجه نهایی چنین وضعیتی ایجاد تغییرات اساسی در ذخایر ژنی دریا خواهد بود. از سوی دیگر این پدیده تهدید جدی برای مناطق آبزی پروری ساحلی که در نزدیکی مسیرهای کشتیرانی قرار داشته باشند، محسوب می شود و این مناطق در معرض بالاترین شانس دریافت بیماری از طریق پاتوژنهای (ناقلین بیماریزا) منتقل شده بوسیله آب توازن کشتیها قرار دارند.

البته این بدان معنا نیست که همه گونه های موجود در آب توازن کشتیها در مناطق جدید جایگزین می شوند زیرا به دلیل شرایط نامناسب و نبود غذا و نور کافی در مخازن بالاست، بیشتر این موجودات نمی توانند دوام آورند و موجوداتی زنده می مانند که پتانسیل استقرار از یک محیط به محیط دیگر را داشته و بتوانند چهار مرحله را پشت سر گذارند که عبارتند از: برداشت آب توازن، تردد کشتی، تخلیه آب توازن و استقرار در یک محیط جدید. همچنین به راحتی نمی توان از گونه ای به عنوان مهاجم آبزی ناشی از انتقال آب توازن کشتیها نام برد مگر اینکه اجماع بین المللی بر اثبات قطعی ورود و مهاجم بودن آن گونه به منطقه جدید اذعان نماید.

فعالیتهای انسان نیز انتشار گونه های آبزی را تسهیل نموده است. این امر در طول هزاران سال روی داده تا جایی که گونه های آبزی روی بدنه و تجهیزات کشتی ها جابجا و مستقر شده اند. امروزه آب توازن به عنوان عامل اصلی انتقال گونه های مختلف از جمله میکروبها، گیاهان و جانوران دریایی  در سراسر جهان شناخته شده ا ند که بی تردید علت این امر افزایش تعداد مسافرتهای دریایی، افزایش انتقال آب توازن در سراسر دنیا توسط کشتی ها و افزایش سرعت کشتیها که به بقای موجودات دریایی کمک میکند، میباشد. هنگامی که این جانداران به محیط جدید وارد می گردند ممکن است مهاجم شده و اکوسیستم بومی آن محیط را بهم ریخته، فعالیتهای اقتصادی مانند صیادی و آبزی پروری را تحت تاثیر قرار دهند و یا باعث بروز بیماری و حتی مرگ و میر در انسانها شوند. 

آب توازن چیست؟

آب توازن آبی است با مواد معلق موجود در آن که به منظور کنترل اختلاف آبخور سینه و پاشنه و پهلو (trim و list )، آبخور، ثبات، و فشارهای وارده بر یک کشتی برداشت میشود. آب توازن توسط مجرای آبگیری ( (sea chest که در کناره و ته کشتی قرار دارد به کمک پمپهای بالاست برداشت می شود. این مجرا داری سطوح رنده مانندی است که از ورود اشیای بزرگ به داخل مخازن آب توازن در کشتی جلوگیری میکند. کشتیها برای حرکت در آب برای جا به جایی کالاهایی از قبیل نفت، مواد معدنی، کانتینرهاو غیره طراحی و ساخته شده اند. بر همین اساس کشتی چه بدون بار باشد و چه اینکه قسمتی از بارش را در یک بندر تخلیه کرده و راهی بندر بعدی باشد، آب توازن را باید به منظور عملکرد موثر و بی خطر کشتی برداشت کند.

 راههای تهاجم گونه های دریایی:

روش انتشار در محل: قایق، حرکت خود گونه، ستونهای آب

راه های تهاجم به محلهای جدید: آبزی پروری، تجارت اکواریوم، تجات غذاهای زنده، آب توازن کشتیها، از راه چسبیدن به بدنه کشتیها و قایق ها

ممکن است هزاران گونه دریا توسط آب توازن کشتیها جا به جا شوند. اصولا هر چیزی که به قدری کوچک باشدکه بتوانداز پمپ برداشت آب توازن عبور کند قابلیت جابه جایی را دارد. این گونه ها شامل باکتریها  میکروبها،  کیستها، تخمها،  و لارو موجودات مختلف میشوند. البته به دلیل شرایط نامناسب و نبود غذا و نور کافی، همه این موجودات    نمی توانند در مخازن آب توازن دوام آورند. موجوداتی زنده می مانند که پتانسیل استقرار از یک محیط به محیط دیگر را داشته و باید چهار مرحله را پشت سر گذارند که عبارتند از:

برداشت آب توازن

تردد کشتی

تخلیه آب توازن

 استقرار در یک محیط جدید

چرخه گردش آب توازن به هنگام آب گیری و تخلیه آب توازن از مخازن بالاست 

با وجود اینکه هزاران ارگانیزم آبزی و بیماریزا که ممکن است بصورت بالقوه مهاجم باشند وجود دارد، 10 نوع از این گونه ها که در سراسر دنیا شناخته شده هستند در برنامه جهانی آب توازن به منظور نشان دادن اهمیت خطر مورد متوجه قرار گرفته اند. این ده گونه عبارتند از:

·        شانه دار شمال آمریکا یا همان شانه دار دریای خزر(Mnemiopsis leidyi)  

·        کلرا و یا باکتری شبه وبا (Vibrio cholerea)

·        کک آبی(Cercopagis pengoi)

·        خرچنگ یک انگشتی (Eiocheir sinesis)

·        جلبک سمی (کشند قرمز، قهوه ای، سبز) (Dinoflagellate)

·        گوبی گرد (Neogobius melanostomus)

·        خرچنگ سبز اروپایی (Carcinius maenas)

·        کتانجک آسیایی (Undaria pinnatifida)

·        زبرا ماسل یا صدف دوکفه ای(Dreissena polymorpha)  

·        ستاره دریایی شمال اقیانوس آرام(Asterias amurensis)  

 10 گونه خطرناک مهاجم آبزی شناخته شده 

فیلم  گونه‌های مهاجم  آبزی IMO برنده جایزه اول در سومین جشنواره فیلم‌های مستند سازمان ملل متحد

فیلم مستند « مهاجمان دریایی » درباره گونه‌های غیربومی مهاجم که توسط آب توازن کشتی‌ها جابه‌جا و باعث اختلال در اکوسیستم‌های محلی می‌شوند، جایزه اول گروه «بهترین ساخته‌های سازمان ملل متحد» در بخش «داستان‌های زمینه‌ای» را در سومین جشنواره سالانه فیلم‌های مستند سازمان ملل متحد که در روزهای 21 و 22 آپریل 2006 در نیویورک برگزار شد، به خود اختصاص داد. این فیلم در سالهای 2005 و 2006 در نقاط مختلف جهان، توسط واحد تاریخ طبیعی BBC با هماهنگی کمیته هدایت سازمان بین‌المللی ‌دریانوردی (IMO) و با همکاری اداره کل ایمنی و حفاظت دریایی سازمان بنادر و کشتیرانی و کشورهای برزیل، چین، هند، افریقای جنوبی، سوئد و اوکراین ساخته و تولید شده است.

آقای میتروپولوس، دبیر کل IMO در این خصوص اظهار نمود: «من بسیار خرسندم که یک فیلم مستند IMO در چنین جشنواره‌ای و در میان سازمان‌ها و فیلمسازان حرفه‌ای از سراسر جهان چنین مقامی را به دست آورده است. این فیلم بر نقش حیاتی کشتیرانی برای تجارت و اقتصاد جهانی و همچنین تلاش‌های مستمر IMO در رسیدگی موثر و پیشگیری از هرگونه مشکل در فعالیت کشتی‌ها در راستای رسالت ما برای تضمین کشتیرانی کارآمد، ایمن و مطمئن در آبهای پاک تاکید دارد. کسب چنین مقامی باعث می‌شود مردم درک بیشتری از فعالیت‌های ما در زمینه امور زیست‌محیطی و در راستای نیل به اهداف توسعه هزاره به دست بیاورند.»

فیلم «مهاجمان دریایی» از میان 31 فیلم شرکت‌کننده که همگی بر یک یا چند جنبه از اهداف توسعه هزاره سازمان ملل متحد تمرکز داشتند به کسب مقام اول نائل شد. در این فیلم مشاهده می‌کنیم که چگونه ارگانیزم‌های مضر انتقال‌یافته به کمک آب توازن کشتی‌ها اختلالات زیستی و اقتصادی در نقاط مختلف جهان به وجود آورده‌اند. عامل اصلی این مسئله را می‌توان گسترش تجارت دریایی و حجم ترافیک آن در چند دهه اخیر دانست و تاثیرات مخرب آن در بسیاری از نقاط جهان شدید بوده است. این فیلم همچنین توفیق IMO و صنایع کشتیرانی در برخورد با مسئله و اقدامات اتخاذ شده جهت جلوگیری از انتشار و انتقال ارگانیزم‌های مضر را نشان می‌دهد. تاثیر نامطلوب این مسئله بر زندگی میلیون‌ها نفر از افراد فعال در این زمینه را می‌توان با مشاهده این سه نمونه از گونه‌های مضر انتقال‌یافته به نقاط جدید مشاهده کرد: شانه‌دار امریکای شمالی، ماسل طلایی و جلبک قرمز    

شانه‌دار امریکای شمالی  (Mnemiopsis leidyi) : این گونه که به دریای خزر انتقال یافته است، گونه‌ای مخرب است و در شرایط مطلوب و جلبک سمی با سرعت زیادی تکثیر می‌یابد. این شانه‌دار از زئوپلانکتون‌ها تغذیه می‌کند و با بر هم زدن توده‌های آنها زنجیره غذایی و اکوسیستم محیط خود را مختل می‌سازد. گسترش این گونه در سال‌های دهه 90 به رکود شدید صنایع صیادی در دریای سیاه و دریای آزوف و پیامدهای جدی اقتصادی و اجتماعی منجر شد و اکنون در حال مختل ساختن توده‌های محلی ماهی کیلکا در دریای خزر می‌باشد. تاثیر مخرب آن بر زندگی یک ماهیگیر ایرانی و خانواده او را در فیلم مشاهده می‌کنیم. این بخش از فیلم با همکاری و هماهنگی سازمان بنادر و کشتیرانی و اداره کل ایمنی و حفاظت دریایی تهیه شده است.

ماسل طلایی (Limnoperma Fortunei): این گونه به صورت بومی در رودخانه‌های جنوب شرقی آسیا یافت می‌شود و اکنون به صورت لارو به آب های آمریکای جنوبی انتقال یافته است. این گونه از طریق ساحل آرژانتین به رودخانه‌های برزیل رسیده است و با تکثیر سریع خود به گرفتگی لوله‌های برداشت آب در نیروگاه‌های آبی و اختلال در ساختارهای مشابه منجر شده است. زنجیره غذایی ماهی‌های محلی نیز تحت تاثیر این گونه دچار اختلال شده است و فیلم به ترسیم آن در ماهیگیری و نیروگاههای آبی می‌پردازد.

شکوفایی جلبکهای سمی (Red tide): گونه‌های بسیاری می‌توانند باعث بروز امواج سرخ شوند و تعداد زیادی از این گونه‌ها به نقاط جدید انتقال یافته‌اند. این گونه‌ها توده‌های مخرب جلبک ایجاد می‌کنند و بسته به نوع گونه با جذب اکسیژن محیط، انتشار سم یا مخاط باعث مرگ گونه‌های آبزی می‌شوند. آن باعث آلودگی سواحل و اختلال در گردشگری و جاذبه‌های محیط می‌شوند در حالی که برخی با آلوده ساختن سخت‌پوستان به بیماری یا مرگ انسان منجر می‌شوند. فیلم در این بخش به افریقای جنوبی می‌رود و مواردی را نشان می‌دهد که افرادی در اثر خوردن ماهی‌های آلوده دچار مسمومیت و فلج شده‌اند. این نوع مسمومیت در صورت عدم درمان باعث مرگ می شوند.